Bitoriano Gandiaga

Literatur idazlanak

ELR-1^

Arima santu bat lez goiratu egoan
Arantzazuko torre txiki, lirain, zaarra.
Aleluia ondoren —illeta jo-lorrez—
jatsi deutsez kanpaiak, banan-banan, beera.

Pazko bigarren goiza. Orma-auts arre batek [I]
lausotu deust begion atsegin gardena.
Asko sentitu izan dot torre segail zaarra
gogor urratu daben burdiñen zekena.

Uso t'elaien solas izan zan udaro,
nire laguna beti, ames betikotan.
Andra Mari ta euskal-fede kondairetaz
ainbat bider itaundu neutsan illuntzeetan.

Zenbat leenauko gauza kontetan ekizan!...
Zelan alkartzen giñan arazo-orduetan!...
Mingarri ziranetan biok mindu giñan,
zorion-garaiz, barritz, poz bakar bat geunkan.

Ta, gaur atara deutse biotz eder, goia.
Maitasun-keiñu batez itzi dau bizitza.
Troka-bidez daroa lege lagun batek,
itzalak odoldia emongo al deutsa!

Eguzki nekatuak agur betikoa
Kurtzeberri-tik egin naiko deutsanean, [II]
ez dau aurkituko gaur, ezta illargiak be,
zidar-altzo jasotik, ots deikionean.

Nun da?, itaundu daikee, joranez izarrek.
Leenau-zaleek erosta luzaro jo daikee,
baztar ederrori lez, ain maite izan jaken,
aren utsa, betegaitz izango bai jake.

Biarko oillaritean*, mendiok ez dabe
nork iratzarri izango, ezta Andra Mariak
mandatari goiztarrik. Arrituko dira
ta, beingoan, ez dabe kantauko txoriak.

Urte luzeak zear, kanpantorre alai
izan zaituan lurra, zeure zai dagoke:
baiña ez dau entzungo, pozez bete eroian,
zure albandeikorik*, aurrerantz, iñoiz be.
Arzuri*-ontzi bat lez, apurtu zaitue,
Birjiñaren oiñetan, ez penarik gabe.
Aidean geratu da zure usain zaar eta
gozoa, maitagarri, oroi zaarren pare.

Arrasalde tristean, or zagoz, ondakin,
elorri zarpil baten antzeko egiña.
Atseden billa dabil, trokako isurkian*, [III]
zure erdi eratsia, etsi ta samiña.

Eskaillaretan beera, noizbait, jatsi dira,
lotsaturik bailegoz, gizon nekatuak.
Begiratu deutsue ta ixil ta apal doaz
zeure autsetan zuri musu ta eskuak.

Ixillik noa neu be, oroiak igurtziz. [IV]
Bai... etzaitut aaztuko... alako ziñean...
txiki, lirain eta zaar, kanpaez betea.
Alantxik diraukezu nire biotzean.

________________

ELRL^

Arima santu bat lez goiratu egoan
Arantzazuko torre txiki, lirain, zarra.
Aleluia ondoren —illetako joez—
jatsi dabez [deutsez] kanpaiak, banan-banan, bera.

Pazko bigarren goiza. Auts mingarri batek
lausotu deust begion pozaren gardena.
Asko sentidu izan dot, torre aiton [sic] ori
gogor urratu daben burdiñen zekena.

Uso-elaien jolas izan zan udaro,
nire laguna beti, ames orduetan.
Andra Mari eta euskal sinismenagaitik
ainbat bider itaundu neutsan illuntzetan.

Zenbat lenauko gauza kontetan ekizan...
Zelan alkartzen giñan miñ-atsegiñetan!
Mingarri ziranetan biok mindu giñan,
atsegiñetan, barritz [sic], neugaz alaitzen zan.

Gaur atara deutsie biotz eder goia.
Maitasun keiñu batez itxi dau bizitza.
Troka bidez daroa lege-lagun batek,
odoldi ta untz orria emongo al deutsa.

Gaur eguzkiak jauziaz illuntze-agurra
Kurtze barritik [II] emon naiko deutsanean,
ai! ez dau eurkituko [sic, aurkituko]. Ez ta iratargiak be
zidar ordu jasoan deitzen dabenean.

Nun da? itaunduko leiez izar-bri-zoliak.
Lenau-zaleak negar eingo dabe gero,
uts miña bete gaitza izango bai iakez
dana galdu ba-lebe baztarrok betiko.

Olerkarion biotz sakonotan beintzat
iraungo dau il-ezin, gautzeko ames-lagun.
Bere ondakin billa jungo gara trokara. [III]
Edestiari buruz berbaz jardun daigun.

Arantzazuko Amak kanpatorre alai
urte luzeak zear izan izan zaitu.
Bere oiñetan zaitu "arzuri-ontzi bat!
ba-zindu, maitasunak, orain, jo ta lertu.

Aldi joanetako txarkeri ordaiñez
apurtu zaitu miñez, gaurkoen nai-onak.
Aren obena xautuz [okerra kenduz], gorde dagizuzan
amurruak eratsi zitun orma zarrak.

Neuk esango deutsiet zure laguneri
opari bikaiñ bat lez galdu zaituela,
gorrotoa ez dala bota izan zaituna
maitasun barritzaille goi bat izan dala.

________________

ELRP^

Como el alma de un santo,
el menudo, risueño
y antiguo campanil de Aránzazu.
Tras el toque del "aleluia"
(le obligan a tocar a funeral),
le arrancan las campanas,
una a una. Las posan en el suelo.

Lunes de Pascua.
Un polvo gris de las paredes
me enturbia el duce hechizo de mis ojos.
Me duele la avaricia
de los hierros que rasgaron con dureza
la idolatrada torre vieja.

Fue un seno abierto
de golondrinas
y palomas, cada verano.
Y fue mi amiga siempre,
en mi soñar constante.
¡Cuántas veces le inquirí,
en los atardeceres,
secretos de Andramari,
e historias de la fe de nuestro pueblo!

¡Cuántas gestas antiguas me contaba!
Y ¡cómo nos unía
la preocupación!
Llorábamos, muy unidos,
los infaustos sucesos.
Y un gozo compartíamos
en las horas dichosas.

Hoy le arrancaron
su hermoso corazón, tan místico.
Abandonó la vida
con un gesto de amor.
Una ley amiga le arrasa
hacia el barranco.
¡Ojalá que la sombra
le cubra con su musgo!

Cuando el cansado sol de Kurtze-berri
quisiera darle el diario adiós,
no la hallará.
Ni la luna, en su cita
desde el balcón de plata.

¿Dónde estará?
preguntarán, inquietas, las estrellas.
Llorarán los amigos de la historia,
y estos mismos rincones,
la pena de su ausencia.
No tendrán las auroras
quien despierte a los montes,
ni tendrá la Señora
mensajero madrugador.
Se pasmarán las aves
y no sabrán cantar.

Te esperará esta tierra:
fuiste su alegre torre muchos años;
no sentirá tu toque de alba,
que le sabía a gozo.

Te quebraron cual frasco de alabastro,
no sin dolor, a los pies de la Virgen.
Quedó tu dulce olor,
amable como viejas añoranzas.

En esa triste tarde,
está en ruinas,
como un espino roto.
Tu mitad derruida
—doliente y resignada—
busca su eterno albergue
rodando la pendiente del barranco.

Los cansados obreros
—con signos de vergüenza—
bajaron ya, por fin, las escaleras.
Te han vuelto su mirada;
y se van, silenciosos y apenados,
la cara y manos blancas con tu polvo.

También voy en silencio,
rumiando mis recuerdos.
No te olvidaré: eras así...
modesta, elegante, longeva,
rica en campanas.
Así te añorará mi corazón.

Gaia 1: Arantzazu
Azpi-gaia: Arantzazu: eliza
Edizio kritikoa: Paulo Agirrebaltzategi
Gipuzkoa.net-aren logoa