Literatur idazlanak
HIBE^
Autoreaz eta liburuaz
Autoreaz
Joxe Azurmendi Otaegi, Zegaman jaio zan, 1941-ean. Zarautzen frailetara sartu ta Nafarroako Herriberrin (Olite) egin zuen, frantziskotarren baitan, filosofia: hemen hasi zituen, 58/59 urteetan, lehenengo poesiak. Halare, garai hontan euskeraz baino gehiago egiten zuen erderaz. Zorteak halaxe nahi izanik, Axular-en Gero erderazko itzulpenarekin agertarazten lagundu zion Villasanteri ta hala egin zuen euskal literatura klasikuarekin lehenengo ezagupidea.
59/60 urteetan euskera hutsera itzuli zan, ta Arantzazura etorrita, berehalaxe eman zituen bere lehenengo lanen batzu argitara. Poesiarekin baino lanpetuagorik zebilen Joxe, halare, garai hontan, saiakera laburrarekin, JAKIN-en zuzendaritzan ari bait zen lanean, laguntzaile bezala lehenengo ta zuzendari legez gero. 1964-an Foruan (Gernikan) dago Joxe, latin eta erderazko ta euskerazko literatura irakasten. Urte hartantxe egin zen apez. Denpora hontan, aurreko urte-parean bezalaxe, ozta-ozta idatzi zuen Azurmendik poesia berririk batere, baina esperientzia ederra izan zuen literatur-irakasgoa. Senide ta lagunen artean sakabanatuta zebiltzan bere poesiak biltzen ere saiatu zen, Joseba Intxaustik eraginda. Baina, batez ere, Euskal Herriko prolemak, hauek ekintzan agiri diran bezala, ta bere buruarenak ere bai, hurbil-hurbiletik ezagutzeko aukera izan zuen Azurmendi-k urte hontan.
1965-ean aldegin zuen herbestera: Frantzia, Alemania, Finlandia edo Suomi, Budapest eta Italia ibili zituen bere "bohemio bidean", ta udazkenean Erroman finkatu zen. Urtebeteko Teologia ikastaldia egin zuen bertan. Joxe Azurmendi berriz ere poesiara itzuli zan garai guzti hontan. "Trenetan, busetan, parkeetan eta nunahi idatzi nuen denpora hontan, agian neure burua galtzeko bildurrez" esaten du berak. Behingo latin-irakasleari mundu zahar eta berri bat zabaldu zitzaizkion, begiak bete-betean. Garai hontan ezagutu zuen Paulo Iztueta, beste euskaldun poeta gazte ta ibiltari bizi bat. Eta Paulo biziki arduratu zan Azurmendi-ren poesiak argitaratzeko. Baita egin ahalak egin ere, oraindik bazterretan sakabanatuta zebiltzan Joxeren poesiak inguratzeko ta azkenean -aldaketa gutxirekin- eskuartean duzun liburu hauxe burutzeko.
Gero, Paulo judegu errantetatik poliziari laisterketa-apustuak irabazten [sic] pasatu zenean, Jesus Mari Zabaletak hartu zuen beregain liburu honen ardura. Honek atondu dizu esku-idazkia, inprimeriarako moduan. Hauek izan ditezke Zabaletaren gobernupean sortutako aldakuntza garrantzizkoenak: azkenaldiko poesiaren batzu gehiago erastea, ta Autoreak berak bitarte hontan, Suezia-ko egonaldi batetan (1968) Suomi-ri buruzko poesiaren batzu berriro lantzea. Gainuntzekoan sortu ta biltzaile ezberdinek handik eta hemendik inguratu bezalatsu gelditu dira poesiak liburu hontan sortu zireneko taju berarekin.
Joxe Azurmendik ez dauka bere burua poetatzat. Pozik gelditu izango zan bere gogoko poeta-lanari zeharo lotuta: baina, "arrazoi askogatik" ez zen ausartu. Eta saiakera ta beste artikulu-mota guztien idazleago agertu zaigu bere idazlanetan, poeta bezala baino. Kezkatsu ta eskeptiku izatea baita Joxeren jatorrizko pekatua. Eta gainera, Azurmendi adi-adi egin zaio beti irakurle-jendeak beregandik zer itxaron duenari. "Ez atzoko ta ez biharko irakurlearentzat idazten dut nik".
Azurmendik, ba, Euskal Herriko aldizkari gehienetan agertarazi dituen bere lanen artean oso poesia gutxi eman digu orain arte argitara. Hutsune hau bete nahi du liburu honek. Baina hain beranduturik datorrenez gero, oharkizun batzu jakinarazi behar dizkiogu irakurleari.
Liburu honen bio- edo heriografiaz
Liburu hontan koadernoak aipatuko zaizkizu, liburu hau hiru koaderno ezberdinetatik hartutako zatiz osatua dago-ta.
Koaderno hoetako bat ezagun zaharra dut. Eta zuk ezagutzen ez baduzu, neure erru bategatik ere izan diteke. 1961-ean zen. Oraindik frailetzan profesa nagusia egin gabe zegoen Joxe, ta koaderno hori hain poesia ausartez eginda zegoelako, arik eta profesa egin artean behintzat ez zezala agertaraz, eskatu nion. Gaiez eta formaz ziren ausartak. Eta nire xinpletasunean, haiek agertzea fraileetan sartzeko eragozpen bihur litzaiokeala iruditu zitzaidan. Ordukoz gorde egin zitzala eskatu nion. Erru honen barkazioa eskatu diodan bakoitzean Joxek parre batekin erantzun izan dit: "Ez, gizona, ez: nire poesiak argitaratu ez badira ez da zuk zerbait esanagatik. Askoz xinpleago, herbestean nabilelako ta neure poesiaz eta euskal poesiagiroaz gehiegi fidatzen ez naizelako bai. Horregatik, lotsagarria bada ere, bestek argitara dezaizkidatela nire poesiak nahi izan dut beti, eta orain ere bai. Ez nuke neuk erabaki nahi argitaratzerik merezi ote duten".
Dena delakoagatik izango da, baina nik neure erru litzakeana zure aurrean aitortu nahi dut, irakurle, ta jadanik ordua ba denez gero, Azurmendiren koadernoak ezagutzera ere eman nahi dizkizut, Paulo Iztuetaren eta Jesus Mari Zabaletaren aurreko lanari, aukera-laguntza guztizkoari eskerrak, batez ere.
Aurreneko koadernoa Joxek 21 urte bete aurretik idatzitakoa da. 1962 aurretik. "Poema Beltzaren Arbola" askoz lehenagokoa du. Lehen-lehenengo (1958 inguruan) hasitako ta landutako poesia bide du, baina urteak aritu omen zen hura lantzen. Eskola-saio beharrez egindako poesien ondorengo lehenaldi hontatik poesia hauxe bakarrik heldu zaigu, baina forma zeharo aldatuan hau ere. Lehenengo koadernoko poesiak 59/60 urteetan sortu ziren apika.
Bigarren koadernoan ere ba dago lehenengoaren garaiko zenbait poesia: sozialak, esaterako. Besteren batzu 62/63 urteetakoak dire. Joxek berak dio: "Poesia sozialak, gehien-gehienak, 61 aurrekoak dira. Eta haietako asko behintzat jatorriz erderaz idatzitakoa zen gainera. Artean ni euskeraz ala erderaz idatzi erabaki ezinda nengoen... 'Poema beltzaren arbolak' ere hiru forma ezberdin zituen hasieran, bere euskerazko, erderazko ta frantsesezko atalekin! Poesia sozialak sorta batean bildu zituena, berriz, Joseba Intxausti da, alegia, Jon Laskibarekin batera ni euskeraz idazten jarri ninduen bera. Nabari dago batzuk jatorriz erderazkoak direna, bai: ondo esan zuen Sarasolak, JAKIN-en egindako kritikan, erderazkoak biziagoak direla euskerazkoak baino... Horra arrazoia. Euskerazko textuak ez dire neuk bakarrik egindakoak ere. Intxausti ta nire artean itzulitakoak baino". Atzerriko poesiaren batzuk ere aurkituko ditu irakurleak bigarren koadernoan: 1965-eko udaldikoak dire hauek. Bidaia-lur ez baino bere etxe bihurtuko zitzaion Azurmendiri herbestea geroxeago, ta urte bereko udazkenak irikitzen du urrengo koadernoa. Horregatik, zubi bat bezala da bigarren koadernoa, lehenengoaren eta hirugarrenaren artean.
Hirugarren koadernoa ere, 65-eko udazkenarekin abiatu arren, itxita zegoen 67 aurretik, eta Paulo Iztuetak salbatu dituela poesiaok paper-zulotik esan genezake. Baina Paulo gogotik ahalegindu izan arren, euskal inprimatzaileen artean ezin aurkitu izan zuen inor koaderno hau argitaratzeko pronto.
Beraz, zenbait poesia oso zaharra da liburu hontan. Alegia, euskal kondizioetan zaharra, lehenengo koaderno osoa ta bigarreneko zenbait atal behintzat Arestiren Harri ta Herri baino lehenagokoak baitira. Ondo oroitzen naiz, nire Elorri elkarrekin prestatzen ari ginanerako bukatuta zegoela Joxeren lehenengo koadernoa, ta poesia gehiago ere agiri zen haren paper-piloetan. Joxeren gaurko modua ta sentikera ordutik ezkero pixka bat diferente direlakoan diot hori. Ze Joxek ba du beste libururen batetarako haina poesia berriago, Europa zehar idatzita. Azkeneko bolara hontako poesietatik irakurleak ez du hemen pare bat besterik aurkituko: Prometeo-saileko batzuk eta "Manifestu atzeratua".
A. Bitoriano Gandiaga
Oharra:"Manifestu atzeratua" eta beste zenbait poesia kendu beharrean arkitu izan gera. [I]
