Literatur idazlanak
ARAN^
Iñaki Beristain. [I] Hogeitahiru urteko gazte bat duzute. Zarautzen fraide egina. Harez gero Herriberrin filosofia egin zuen. Ta orain Teologia egiten ari da Arantzazun. Gaztedanik izan du euskerarako joera berezia. Ta joera honek edo eraginda, zenbait lan ba du euskeraz egina. Egin duen lanik bereziena, beharbada, zenbait eliz-musikari euskal hitzak jartzea izan da: hor duzute "Txalo jo Jaunari" eliz kanta liburuxka, gehienbat berak osatua. Ta ba du, baita ere, etxebarrurako amaika hitzulpen [sic] egina.
— Kaixo Iñaki, JAKINi buruz egin nahi dizut zenbait galdera. Ta lehenengo, zer zerikusi duzu zuk JAKIN aldizkariarekin?
— Zer ikusi nahiko ba dut JAKNekin, azken lau urte honetan haren barruan lan egitea tokatu zaidanez. Ba dakizu JAKINen administrazio-lana Arantzazutik eraman izan dela beti. Hori dela ta, aldizkariak lau urteotan izan dituen gorabeherak nahiko barrendik bizi izan ditut. Bestalde, zenbait itzulpen ere egin behar izan du aldizkarirako.
— Ederki. Esaiguzu nola sortua den JAKIN aldizkaria.
— 1956-gn. urteko udazkenean sortu zen. Baina sortzeko asmoaren txinparta aspalditxotik zegoen bizi-bizi. 1956 urte horretan bilera bat eratu zuen Euskaltzandiak Arantzazun. Ta egun honetarakoxe atera zen multikopiaz lehenengo alea. Egun haretan bertan saldu zen argitalpen osoa. Euskaltzaindiako askok benetan txalotu zuen eskutitzez JAKINen ideia. Ta aurrera ekin zioten sasoi bizian.
— Zertarako sortu zen JAKIN? Alegia, zein xede edo asmo zuen JAKINek (orduan YAKIN) sortu zenean?
— Nahiko argi dago, ene iritziz, JAKIN aldizkariaren asmoa ta xedea. Euskeraren —eta Euskal Herriaren— bizibeharra izan zela uste dut JAKINen ama. Euskerari arnasa berri bat emateko asmoak ezurmamitu ditu, hasiera beretik, aldizkari honen horriak. Baina, noski, asmo edo xede hau gorpuzteko hamaika bide izan daiteke. Ta JAKINek bide horietako bat aukeratu du: euskal kultura, hain zuzen. Kultura bat osatu ta egin beharra zegoen euskeraz. Kultura-plazara irten behar zuen euskerak bizitzekotan. Kulturarako gaitu behar zen euskera... Euskeraren bizitza, beraz, xede bezala eta bizitza hori lortzeko kultura-arloa landu: hauxe izan da JAKINen suari piztuta eutsi dion hauspoa.
— Nortzuk izan dira aldizkariaren zuzendari?
— Ez dakit denetaz oroituko natzaizun. Aldizkaria sortu zutenak Fernando Mendizabal, Iñaki Bereziartua, Iñaki Bastarrika ta Xabin Berasaluze izan ziren. Ondoren zuzendari izandakoak Kepa Enbeita, Joseba Intxausti, Jose Azurmendi, Pello Martin Zabaleta, Joan Mari Torrealday eta Joan Joxe Olaberria dituzu. 29-gn. zenbakiaz gero, oraintxe arte, Joan Mari Torrealday. Ta orain, Joan Mari estudiatzera joan zaigunez, Joseba Intxausti. Izenen bat ahaztu badut, barka dezaidala arren.
— Joera berdina izan al du beti aldizkariak euskeraren aldetik edo konkretatuaz, idazkeraren aldetik?
— Joera... joera baietz esango nizuke. Euskeraz idazteko era biziki aldatu da, egia, lehenengo zenbakitatik azkenekotara. Baina, nere iritziz, joera bat bakarra izan du JAKINek beti: batasuna: Batasuna ta JAKINen idazkera hildo berean ibili dira. Ta horregatik, hain zuzen, batasuna urte hauetan zehar eginaz eginaz joan den bezala, aldizkariaren idazkera ere, batasun-legeen araura, aldatuaz joan da. Ta batasun gidaritzat Euskaltzaindia onartu zuen hasiera-hasieratik. lehenengoetako zenbaki batean aurki dezakezu honeko hau: "... Batasuna ta gidaritza bat behar dugu, eta hori zuk (Euskaltzaindiak) bakarrik eman dezaigukezu...". (1)
— Askotxotan entzun izan dut JAKINen euskera zaila edo dela...
— Honetan ere joera bakarra izan duela iruditzen zait neri: gaiak ahal bezain ulergarrien ematea. Baina pontu honetan ezin dezakegu zera ahaztu: JAKIN bide-urratzaille izan da. JAKINek erabili duen mila gai, berri gertatzen zitzaion euskerari. Ta hemendik zenbait korapilo sor daiteke: ez da, noski, berdin arantzarte astun batean edota ohinkada askoz orraztutako bidetxihor arin batean ibiltzea.
— Zein gai erabili ditu JAKINek? Izan al du gairen batekiko joera berezirik?
—Beno... Lehen esan dizudan bezala, JAKINek kultura-arloa hartu zuen gaitzat. Ta kultura hain zabala izaki, aldizkarian erabili gaiak ere milatarikoak izan dira. Hala ere oso interesgarria derizkiot JAKINek, gaiaren aldetik, egin duen eboluzioari. Lehenengo zenbakietan atal hauek zituen: Teologia, Philosophia, kultura, antze ta elerti saski-naski ta elkarrizketa. Gai hauetan lehenengo biak ziren gehien erabilienak. Horrela lehenengo hamabost zenbakietan. Hamaseigarren alearekin etapa edo epe berri bat hasten du JAKINek. Gai berriak: Gazteriak salatzen du, atomuaren etxe-barnea, gidariak sortzeko metodo komunistak, hasi gaitezen komunismoarekin elkarrizketan, katolikoen egintza politikan, tabar, tabar... Ta, ez luzatzeko, goazen 29-gn. zenbakiraino. Hemen ikus dezakegu JAKINek egin duen aldaketarik sakonena beharbada. Ordurarte JAKIN irixten ziren lan guzien bilduma bat zen. Aldizkari izateko nortasun bat, ideialogia bat falta zitzaion. 29-gn. zenbaki honekin monografi-aldera jotzen du ta aldizkariaren ale bakoitza osatzeko metodoa erabat aldatzen da: aldez aurretik gai bat aukeratzen da ta sakonki estudiatzen. Gero, gai horretaz idaz dezaketenei eskatzen zaizkie lanak, Lehenen atalean hiru estudio egiten dira aukeratu den gai horri buruz. Ondoren "Nota laburren" saila zetorren ta kronika ta eskutitzak. Era askotariko gaiak erabili dira: Jakintza berria (estrukturalismoa), Lehen Karlistada, Euskal Kultura, Markuse, Euskera idatziaren batasuna...
—Ta idazleak? Gaien aldaketari jarraitu ote dio idazleen aldaketak ere?
— JAKIN-ale bakoitzaren aurkibidea gainkiroki [sic] begiratzea aski duzu horretaz konturatzeko. Lehenengo zenbakietan, "Teologilarien yardunak" zirenez, fraide ta abade ta seminarista ziren idazle. Gerora, pixkanaka, elizgizon ez zirenak ere sartu ziren. Gaiak aldatzen bezala, berdin idazleak ere. Ta orain azken aldera, laikoek idazten zuten gehienbat.
— Alderdi honetatik interesgarri litzake zenbaki batzutan idatzi dutenen izenak ematea. Emaizkidazu, adibidez, 1-go. zenbakia, azken zenbakian eta tarteko zenbakiren baten idatzi dutenen izenak.
— Lehenengo zenbakikoak: X. Berasaluze, F. Mendizabal, I. Bereziartua, I. Bastarrika, J. M. Osa. J. A. Astigarraga, I. Urbieta, frantziskotarrak denak; Y. Balerdi, I. Bastarrika, J. M. Sueskun beneditarrak hirurak; eta I. Garate jesuita. 21-gn. zenbakikoak: J. Azurmendi, I. Sarasola, J. San Martin, Y. Etxaide, J. A. Otaegi, J. Inxausti, J. A. Arana, K. Iturria, J. M. Torrealday, Txillardegi ta E. Salaberry. Azken zenbakikoak: J. Azurmendi, K. Santamaria, R. Arregui, J. L. Lizundia, R. Saizarbitoria, J. M. Torrealday, P. Xarriton, Txillardegi ta J. Arregi.
— Pixka bat beheratu gaitezen. Ekonomiari dagokionez, JAKINek eman izan al du bere burua ordaintzeko lain?
— Bai zera! Ez. JAKINek ez du sekula bere burua ordaindu. Orain, azken urteotan, hortxe nunbait, baina lehenago ez da gutxiagorik ere! Azken aldi honetan harpidedunak zertxobait ugaritu zaizkigunez, ondotxo zebilen. Aldizkariaz kanpo saltzen ditugun liburuek ematen zutenarekin osatzen zen aldizkaria ordaintzeko. Batez ere Euskal Aditza liburuarekin.
— Ta mezenasik? Izan duzute mezenasik?
— Aldizkaria sortu zen garai haretan norbaitzuk izan omen ziren: batez ere atzerrian bizi zen zenbaitek laguntza zerbait eman bide-zuen. Baina, oso gutxi. Ta harez gero, hutsa edo hutsaren urrengoa.
— Ta gaur zein egoeratan aurkitzen da JAKIN ekonomiari dagokionez?
— Franko eskas. Bai, bere burua ordaintzen du, baina hori ez da aski. Propaganda zerbait, egitura eraberritze edo horrelako edozer egin nahi bada, diru asko behar da. Ta batez ere, harpidedunak, nahi ta ez, ugaritu behar dira. Hala ere, ez da gutxi zorrik ez izatea, ala?
— Ta bukatzeko, laister ikastaroa amaitzen duzunez, jakin ote dezakegu zein asmo duzun gerorako?
— Zuk ba dakizu, noski, geroko gero horrek mila asmo puskatu izan duela. Dena dela, ez da pekatu asmoak izatea. Nik Teologia arloan hutsune negargarri bat nabari dut Euskal Herrian. Ta oso beharrezko dela uste dut sail honetan lan egitea. Esate baterako, hor daukazu apaiz-lana: oso dela zaila iruditzen zait apaiz batentzat, erderaz irakurritakoa gero herriari euskeraz behar bezala ematea. Beste adibide bat: fedeari buruz edo hitzaldiak ematen dira zenbait lekutan. Gero jendeak liburuak eskatzen ditu; ta erderazkoak eman behar, euskeraz ez dauzkagu-ta. Ta horrela, ta horrela... hainbeste gauza dago oraindik euskeraz egiteko. Geroan oso gogoz egingo nuke lan arlo honetan, oso gogoz.
