Literatur idazlanak
ARAN^
Gero
Iñoizko egoki atera digu Aita Villasante-k Axular aundiaren liburu arrigarri ori. Axular-ek euskera utsean eman zigun eta euskera utsean iraun du egunok arte. Gaur berriz euskeraren ondoan gaztelera dakarkigu (1-.
"Euskera utsa ere urria da" entzun oi degu ta mingarri ba-zaigu ere, alaxe da, tamalez. Gero ori bera testigu ta lekuko. Zenbat euskaldunek irakurri ote dute gure literaturako gallurrik goren ori? Eta gure artean zenbatek utzi ote dute irakurtzen asi orduko, Lapur-tarren euskera nekeza egiten zaigulako!
Gure artean erderara lotsarik gabe itzultzeko libururik egundo sortu bada, Gero ori da. Makiñatxo bat arrituko da liburu ori euskera utsean egin zala jakitean! Askok ezpaitute uste orrelako gauzarik euskeraz egin ditekenik, euskeraren gaitasunak ainbestekoak diranik.
Euskerak iñoiz bete banau, euskerak iñoiz arrotu banau, liburu au irakurtzean izan da. Emen bai eztala euskera uts ori urria, urrea baño. Liburu ortan barna, euskera izkuntza zabal bat dala, iruditzen zaio bati. Goi ta bee, nai ta gai guztietarako gauza dan izkuntza bat.
Kastilla-ko literatura urre-aroa diztirarik argienez jantzi zuten idazle aszetiku goi aiek irakurri ondorean, zer gustora, zer aien mallatik bat ere jetxi gabe sartzen dan liburu ortan barna! Malla altu aretan, diztira eder aretan, edertasun eta egokitasun garai aretan bertan egiña arkitzen det.
Baña artu itzazu liburu onen ondoren beste zenbait eta zenbait euskerazko liburu. Mundu zabaletik gela mugatu batean sartuko baziña irudituko zaizu. Ez dute ez antzerako zabalerarik, ez alturarik, ez sakontasunik, ez mamirik, ez azalik, ez ezer. Euskera agor, etorririk gabeko ta momiatu bat baizik.
GERO ori niretzat misterio bat bezela da. Nola iritxi zuen egokitasun ori Axular-ek garai urrun eta urratu gabe artan? Zergatik galdu zan arek irikitako euskeraren errege-bide urrezkoa? Zergatik barrendu ziran arrezkeroko gure idazle asko ta asko burdi-bide ta mendiko ikatz-larrañetan itotzen dira bitxidorretatik zear? Arrezkero emen gabiltz indargabetzen gaituzten kaltzada latz eta estrada argi gabekoetan, sasi eta otak minberatzen gaituztela.
Berandu arren ere, Axular-en bide ori berriz arkitzeko puntuan gaude. Auzoko batek eramango gaitu gurera, larreetan galduta gabiltzanok. Gaztelera izango degu itxu-mutil. Bai, jauna! Gero orren itzulerak amaikatxori lagunduko digu ta asko ta asko ekarriko gaitu etxeko aberastasunak ikustera.
Liburu onen eta Euskal-erriko balioko gauzen zale benetako baldin bagera, Gero liburua ezagutu bear degu. Azkenengo argitaraldi au batez ere. Orain arteko argitaraldi guztietakoak baño garrantzi ta inprotantzi geiago dualako. Gaurtik, gure liburu garaien au universala* [sic] egin dala esan genezake, bere balio jator eta betikoen gain, gaztelerara itzulia izan dalako.
_________
(1- Pedro de Axular, "Gero" (Después). Edición bilingüe de un clásico de espiritualidad en lengua vasca. Juan Flors, editor. Barcelona, 1964. Eskatu Euskaltzaindira (Academia Vasca, Ribera 6 Bilbao) edo Urkijo Mintegira (Seminario de Filología "Julio de Urquijo", San Sebastián).
