Literatur idazlanak
OSK^
Kantaldi hontan abestuko diren letrak neureak direla-ta, letra horien aurkezpena egitera deitu naute kantu-saio honen eratzaileek. [I]
Kantaldiak, estetika gozamenerako baino zerbait gehiagorako izan ditugu idako* urteotan: Euskal arazoari buruz kontzientziatze bide izan ditugu; geure herri-sentimendua askatzeko ta asaskatzeko* bide (1).
Gure kantariek, bakoizka zein taldeka, Herriari bere nortasuna, bere eskubideak eta eginbidea gogoratzen ihardun dute, batez ere, 1960garren urtez gero.
Gaurko Euskal Herria bizirik eta iratzarririk baldin badago, kantariei zor diegu zati handi batetan.
Zor hau, kantari eta kantaldien alde lan egiten dutenei ere aitortu nahi diet; eta une hontan, Ekainaren 11 gauez, inoizko beharren genuen egunetan, hankaz gora bota ziguten Loiolako Herri-Irratiari.
Irriati hau Euskal Herriko agerpen jator guztientzat zabalik egon da. Euskal mugimendu askoren aitabesoetako ta amabitxi da; kantari ta kantu askorena batez ere.
Irrati hau berriz ikusi gura dugu zutik bere informabide, kultura zabalkunde ta herrigintza-lanean.
________________
Ni, neure letrak aurkeztera deitu naute (2). Nik neure letrei buruz esan dezakeedana [sic] oso erlatiboa da. Euskal Herrian bizi dugun ihardutze kultur-sozial-politikoaren barruan batabestearen beharretan bizi gara, batabestearen eraginpean eta batabesteari esker. Bakoitzarena zera da: ihardutze horri pausoz-pauso [sic] erantzuteko ahalegina.
Elorri idatzi nuenean, nire poesia sinbolista zen, pertsonala, barrukoa. Naturako gauzak poetikoak ziren, maitakorrak, ametsgarriak. Gelditasunezko poesia zen, aszetika-mistika norberekoi bati lotua, tonu apalekoa. Apur bat esistenzialista ere bai. 1960.erako idatzita neukan Elorri.
Gero, hamar bat urtetako mutu aldi ta meditatze aldi baten ondoren, sozial eta erreibindikaziozko poesiara aldatu nintzen. Aresti, Azurmendi-ta baino beranduago. 1967-tik 69ra bitartean Giru gizon bakarka idatzi nuen, "Oteitzaren eskaritik Herriarenak entzunik". (3) Ordurako euskaldungoaren gaisoz gaisotuta nengoen. Ez golpera gaisotuta. Gaiso hau Elorri idatzi nuenerako barruan bait neukan. [II] Hala dago Elorri-n 113. horrialdean: (4)
"Neure barruan nengoan arantzez katiatuta, (ozkatzen nindun samina nabarmenena zala-ta....
Ez bai neban begiratzen neure mina baizen.
Noizbait begiok zabaldu ta askatu nintun mundura...
Ikusi neban lurreko zorigaitza ta tristura...
Geroztik ez dot malkorik ixuri neugatik.
Urten neban bidez bide, aspaldi nabil kanpotik,
gizonak postutzearren, aien minetik baturik.
Zori obeko naz orain samin geiagokin".
________________
Baina Hiru gizon bakarka-n gizonak, batez ere, neure Herriko gizon dira, Euskal Herriko gizon, Euskal Herrian gizon bezala bizi nahi duten gizonak; baina beren hizkuntza, beren ohiturak, beren kultura, beren nortasuna ta beren Herria bera ukatzen zaielako, Euskal Herrian bizi ezinik bizi diren gizonak, sufritzen bizi diren gizonak.
Horregatik dira antitetikoak Elorri-ko eta Hiru gizon bakarka-ko poesiak. Elorri-ko poesia bakartasunezko bizitzatik zetorren, Hiru gizon bakarka-ko poesia, berriz, Herritik dator, Herri ernegatutik, reklamazio hitzez dator gauaren erdian; Herriko poeta eta idazleengandik dator, fabriketako langileengandik, baserritar eta andereinoengandik, arrantzale ta kantariengandik, altu ta haserre dator, etxekoandre ta gudariengandik, Herria gure modutan maite dutenengandik eta gure moduan Herria maite ez dutenengandik. (5)
________________
Kantaldi hontako nire 8 kantu-letrok, ez dira gaurko; badute gutxienik hamar bana urte.
Kantu-letrotan ageri den sentimendua zaharragoa da: Euskaldunon hil ala biziko agonia bezain zaharra; euskaldunon heriotzaren kontrako borroka bezain zaharra.
Ni neu baino zaharragoa da, beraz, kantu-letrotan ageri den sentimendua. Euskaldungoaren min eta desosegu luzea dute iturri. Min eta desosegu horren oihartzun eta espresio ditut letrok, "Erregeren profetak" deitu poemek ageri dutenez.
"Erregeren profetak" zera dira: Gure kolonizatzaileak eta haien alde dagoen jende guztia.
________________
Erregeren profetek ez dute minik (6)
eta konforme bizi dira eta optimista.
Ta kantaten dituzte erreinuko bakea
ta ejertzituaren ondra ta ospea.
Ez nago etsita, baina ezin dut nik haien animurik,
Herriaren biriak*, bakearen aitzakiaz, dragaz herstu
harturik daudela ikusita.
Bakea alfer-alferrik deitzen dute bake, alik
bakoitzak aidea [sic], inork neurtuta ez baina, nork bere
eskutan euki ahal dezakeen arte.
Ta euskal Herrikuok hemen dugu parte:
Martxa hau aldatzen ez bada, hondatuta gaude. Ta,
hondatzen dagoenak, konpreni bezate,
ezin duela lorik ez-eta abotsik gorde.
Ez du nik soseguzko lorik
ez bait naiz ni erregeren etxeko profetetarik.
Erregeren profetek, erregerenetik ikusten dute
Herria, kristal ederretik. Baina nik
Herria ikusteko ez daukat kristal ederrik,
arantzadun hesi ta elorriak baizik.
Erregeren profetek, erregeren etxeko abaroan ezkero,
behar al dute besterik lo gozotarako?
Baina ni, aitzitik, herriarekin nago,
larrerik ez ezik bordarik ez duen hesparru gogo-
rrean, ta ezin dut lorik.
________________
Erregeren profetek ohe zabala dute: (7)
Errainua [sic, Erreinua] hainakoa.
Hertsia da nire Herriaren ohe segurantzia gabekoa:
Edozein haizek ahal dute xamilka eraman, edozein
ordutan, edozein modutan.
Erreinuan, uretan gatza bezala, galtzeko zorian dago,
gatza uretan bezala.
Haiei ez die ardura gure urtzen joateak, baizik urtu
bagindez, hobe: Lehunagoa lukete oheko lastaia.
Baina guri berezko ardura darigu ta berezko iraun nahi bortitza:
ta edozer gauzak berez jarri ohi dion berezko resistentzia gogorrez damaiogu ezetza desegiteari.
________________
Kantu-letrok, kantu baino lehenago,
hitz izan ziren,
egoera konkretu bat salatzen zuten hitz,
egoera konkretua hari zegokion hizkuntza beremodukotan emanak;
poesia hizkeratan esanak.
Literatur-jeneroa da gutxienik, sentimenduak menderatu zituen hitzotan.
Hitzoi,
erregeren profeten hitzei ez halako desanimua darie,
biriak dragaz herstu hartu dizkiotenaren larria,
arnasa-aidea inork neurtuta bizi behar duenaren ito-beharra,
Herria ikusteko kristal ederrik ez duenaren nahigabea,
zapalduaren mina,
segurantziarik ez duenaren ikara,
desegitera doanaren zoratubeharrezko beldurra,
desegiteari buruzko ezetza ta resistentzia.
Uluka jaurtitako hitz izan ziren
kantu baino lehenago,
orain kantu-letra diren hitzok.
________________
Musikak mesede egin die letroi. [III]
Oskarbi kantari taldearen eskutara heldu ziren eta haren eskutan kantu bihurtu.
"Oskarbi" ere ez zen nire kantu-letrok baino sasoi gozoagotan jaio. 1965. urtea zen. Gure Herria era guztitako erasoek zehatzen zuten.
Eraso hoietako bat kanpoko abesti berriaren haizea zen, The Beatles-en eragina bereiziki (beren Rock, Folk, Blues, Gospel eta Jazzaren bidez).
Errenderiko Don Bosko ikastetxean tipleak preparatzeari utzi eta, gazte talde bat lagun zuela, euskal kantuari heldu zion Luis Romerok.
Orduz gero, argi-une bat izan nahi izan du Oskarbik euskal Herriko zeru lainotsuan.
Geratu gabe, etsi gabe, oportunismorik gabe, ihardun izan du Oskarbik Azkueren eta Aita Donostiaren kantu-bildumetako abestiak eskainiz, galtzera zihoazen kantuak jasoz eta abestuz, letra konprometagarriak musikatuz, letra eta musika berriak sortuz, zentsuraren debekupean, geureari eutsi beharraren beharra beste indar eta laguntzarik gabe.
Ingurumen hau, zirkunstantzia hau, gogotan izan behar dugu Oskarbiren musika epaitzeko orduan.
