Literatur idazlanak
HGBN^
I.
Bai: Ikusten dut. Ala itxu nagoala uste al duzu?
Ba dakit industri-mundu batean nagoana ta
Unamunoren, Basterraren, Zunzunegiren, Oteroren eta berri ospetsuak ere badauzkat.
Ikusten dut euskal urietako zalaparta aurrera-zale alaia ta azkarra.
Begietan daukat Abra-ko itsaso-ontzien joan-etorri handia,
Bilboko bank-etxeetako horma ta leihoen dirdira,
faktoriatzarretako kea ta mugida,
Deustoko universidade [sic] zaharra...
Ezagutzen dut Sondika ta Bizkaia.
Ba dakit Gernikako Batzar-etxean
euskeraz idatzitako agiririk ez dagoanik ere.
Ta zer?
Gizonen erruagatik izan ez balitz,
industri-mundu hontan euskera erabiliko genduan,
Unamuno-kideak euskeraz idatzi al izango zuten,
itsas-ontzi hoetan euskeraz eginen zen,
bank-etxeetan euskeraz erabiliko ziren diru-gorabeherak,
makinen durundia ta euskera nahastuko ziren faktorietan,
Deustoko universidadean euskeraz emanen ziren ikasgaiak,
avioiei euskeraz bialduko zitzaizkien mandatuak,
Gernikako Batzar-etxean euskeraz idatziko ziren agiriak,
Telefoniketan euskeraz arituko ziren emazteki perxentak.
..................................................
Ez zitzaion eman euskerari aurrera-biderik,
ez zuten eskolara eraman,
etxean utzi zuten etxeko lanetan.
Eta, baina, amen,
horain [sic] eta hemen,
Industri-mundu batean ez ezen,
era guztitako promozio-garaian ere nola gauden,
euskerarentzat ere
giza-mailetarako bideak eskatzen
ditugu, justiziarren.
II.
Zer?
Zalaparta honetan [hontan] ere berdin zaigu.
Ba dakigu berandu iratzarri gerana ta
horregatik madarikatzen dugu loa:
Jadanik gaitz heriogarri bat bezala bidalduko dugu
eta betazalak ebaki egingo ditugu
berriro inoiz gure begietan babesik izan ez dezan haren ilunak.
Ez du ardura munduari orain euskerak axolik ez badio,
ajola [sic] dakion orduari begira jarri gera
mahasti zaharra atxurtzen.
Urietako kontra-aize hotzaren arramarrak* jotzen du
malkarreko egutera gorri hontan.
Baina gizonak sufritzeko erabakiz jartzen diranean
ezina baino gehiago dira:
nahigabetik karriatzen dute kemena
eta gogo zapaldutik espirituaren askatasun garailea.
Ahulen etsipenarekin egingo ditugu gure borondatearentzako kirtenak
eta harritartez-harritarte jorratuko dugu errealitate lakarra
amesak baino oparoagoa gerta dedin arte.
Iritxi-beharra datorkigu eragile hestu,
eta gure atzerapen atzeratua dugu behartzaile larri.
Goiz berandu batean bezela gatoz,
baina oraintxe da gure goiza.
Onetsi, jauna, gure beranduko egun hau.
III.
Zer diozute gauza berririk, erregeren profetok? [profeta hoiek?]
Buruz dakizkigu itzalpetzen gaituzten zuen kantu gorrin-erakarleak.
Zergatik joan behar dugu zuekin hiltzera garamazkian bidez
guk bizitzazko geuron profezia ba dugu?
Zuek haintzat hartzen ez duzuten ardo garratz bat
horixe dugu guk gure indarra.
Nire belarriek euskera entzungo dute
eta nire arpegia euskeraz ari direnei begira poztuko da.
Nire oinak uste onaren loretartean izkutatzen dira
ta nire soinekoak haien usainez dauzkat jadanik.
Pozak atsedena damait, eta nire kemena
haritz gazte bat bezela goratzen ari da.
Maitasunak iratzartu [esnatu] nau ta zutik jarri naiz
eta ez naiz egundo etzango.
Zorionekoak bizitzan sinisten dutenak
sinisten duten bizitza izango dutelako.
Negar dagizutenok utzi negarra ta oroitu oraindik bizi gerala.
Zuen jatortasuna jarraibide eder gertatu da;
zuen oroimenez beteko dituzte beren ontziak
zuen seme-alabak
Herriko jai-egun handietan.
Askatasuna eskeintzen diet zuen bihotzei, arrazoia zapaltzen dizutenen kontra.
Ausartei deitzen diet eta, hondamendiaren aurka,
Herria maite dutenei damaiet arrazoia.
Bai. Justiziaren parralpea izango dugu atseden
eta Jaunaren onespena Herriko mahastietan.
IV.
Ba dakit parre dagidazutena,
nire kontra asarratu zeratena,
mezpreziatzen nauzutena.
Entzun duzute nire ahotsa,
ta mintzatu ez banintz nahiago zenukete.
Baina hemen duzute nire arpegia zuei begira
oinetatik gora datorkidan lurraren indarraren indarrez.
Santimamiñetik mintzatu natzaio Jaunari
ta Artzanburuko dolmenetik.
Zaharraren arnasa jabetu zen nitaz
eta Herriko misterioa.
Euskaldunen bizitzan bataiatua izan naiz
ta euskaldun guztien izenean nator.
Herriaren apar naiz eta Herriko aizeak jaso nau zuenganaino.
Ekaitzaren erdian nere hitzak esaten diardut
ta, ahaldunen erdian ere bai
nire lurrak nire ahoan jarri dituan hitzak.
Odolean dakart lurreko espiritua
ta hizkuntza dut espiritu horren odol.
Nire kemenaren iturriaz mintzatu natzaizute
ta ezagutu nazazuten agertu
nere eginbeharrari zor natzaiolako
Herri baten bizitzari
Herriko ondareari.
Ulertzen ez duzuten hortan antzeman behar diozute nire jokabideari
eta asarratzen zaituzten hortan geratu behar duzute
egia galdetzen.
V.
Baina iritxi da eguna.
Horra euskal-urietan barrena
atzerrian bezela sentitzen diranak:
Euskeraz hitz egin nahi edo
behinepehin euskaldun aide bat
nunbaiten, zertxo bait euskaldun,
itxura bederen
ikusi-egarriz pasatzen diranak.
Orain ulertuko duzute gure mintzo minezkoa:
Museoetan izkutatu duzutenetik ari gatzaizkizute,
hautsez edo lurrez estali duzutenetik.
Inguru guztian lanbro bat bezala edatzen ari den gure ixiltasun-orroa dukegu betirako abots.
Gure mendi ta ibaien izenak dituzkezute zuen krimenaren orhoitarazle.
Atzerrietako jakitunak gutaz galdetzera datorzkizute ta
gure hondamena arpegira botatzen dizute destaina-plastada handitan.
Jaiotzekoak jaiotzen datoz eta konturatzen
eskuetatik kendu zenigutela jatortasuna.
Kondaira idatzi beharrean zaudete ta derrior aitortu beharko duzute
zeuok garbitu zenutela Espainietako hizkuntza zaharrena
hainbeste lanez zaitzen zutenak nekatu, larri hartu
ta akitu zenituztela.
Hizkuntzak eta etniak, bat ez, hogei eta berrogei,
beren asarrea lehertzen ari dira ordu hontan zuen erru honen kontra;
eta arestian entzun nahi izan ez dituzuten Erreinu guztiko
jatorren mintzoak, ezkutuko zuen hamaika pekatuak
zuei bekokiz-bekoki kantatzera datoz.
Ta oraintxe jaso nau Jainkoak zuentzat inoiz entzun nahi izan ez duzuten abots bat bezela
ta begira dauden guztiak dakite nola jator mintzatzen ari natzaizuten
zuen jokabide bidegabekoz. (1)
VI.
Baina egun hontan,
Herri desherritu honen pena darit bajutik altura:
txakolinak igo dit gatzagitik burura.
Ta ez naiz ixilduko: ixiltzea hondamendiari amor ematea ditekelako
ta ixiltasuna lo-erazle ere ba dalako.
Txakolin-ondo garratz izan nahi dut eta ez opio,
eta ez bake-gizon, baizik desafio.
Zeren-eta ez dut nahi lasaitu kontzientziarik
errurik dezakeana kezketan jarri baizik.
Ta nor ez da errudun gure Herriarekiko?
Neuk behintzat ez nuke esango errudun ez naizenik.
Eta zuk? Eta zuek?
Baina zertako galdetu? Ez ahal dugu bada ikusten
Herrian zehar nunnahi gertatzen ari dena?
Nora begira zaudete? Faktoriak ez dute euskaldunik lantzen
ez bai dute Herriko patenterik maite.
Bank-etxeetan ez du baliorik euskerak, haietan ez bai da jatortasunik kotizatzen [espekulatzen] (2).
Ez da ikusten hitzetatik egietarainoko harrizko zubi xinple bat. (3)
Eskoletan ez dugu euskaldunik egiten, deseuskaldunik baino.
Komertzioetan ez da erosten ez saltzen euskerarik,
negozioen martxa onaren alde, aldera uzten dute euskera-jeneroa.
Baina euskaldunherri-ondakin honen alde nork egiten du ezer?
Seme-alabei eskola emateko orduan ba dakigu zer duten iztimatzen haien gurasoak.
Baina inoiz jasotzen du Herriko zerbait inork, ta gehienetan,
gehienak ez diegu onezko hitz bat egiten, onezko begiratu bat.
O, ez. Ezin genezake arpegia bera ere altxatu gure lotsariaren pixuz,
baina egoera astun hau astunagotzen etxekoak gera okerrenak.
Izutu egiten gera geure eskubideetaz baliatzen,
hainbestekoa da gure apaltasunaren makurdura makurra.
VII.
Nork emango digu esku maitetsuz bizkarreko pozgarri bat?
Nork luzatuko bere besoa zutik jartzera ausartu gaitezen?
Nork esango digu bildurrik ez izateko jadanik zeren
Herri hau bere berean Herri bat [garrantziduna] delako? [kulturarentzat garrantziduna delako?] (4)
Hori bai. Erreinuko basapiztiak desera* ez ditezen
arduratzen da jenderik hemen.
O, Erreinuko printze arduratsuok!
O, jakitun bihotzbehera hoiek!
O, aberats esku-zabalak!
O, Bizkaiaren izena urrez lantzen duzutenok!
O, handikeriaren profetok!
Gizatasun-zinu ageri hoiez engainatuko duzute mundua, baina zerurik ez.
Baina oraindik noizbaiten gure deadarra gorago altxatuko da zuen on-itxurazko metaok baino.
Gure deadarra bera ere gero ta pobreago bait da
ta Jaungoikoaganaino iritxiko da oraindik.
Harengan dugu uste on
gure erripako mahasti urriaren gainera
zeruko intza eskatu diogun Harengan.
Harek gizenduko ditu gure mahastiko mordotxo erkinak.
Ta egunen batean mahats-aien ederren azpian
Harentzako esker-kantuak jasoko ditugu ta ontzi bikainak egingo
Herriko ardo oparotik Hari ontzikada ugariak eskeintzeko.
________________
AOB^
I.
Sí: ya lo veo. O crees que estoy ciego?
Ya sé que estoy en un mundo industrial y
también tengo las gloriosas nuevas de Unamuno, Basterra, Zunzunegui y Otero.
Veo el alegre y vigoroso alboroto progresista de las ciudades vascas.
A la vista tengo el gran ir y venir de los barcos en el Abra,
el brillo de las paredes y ventanales de los bancos de Bilbao, el humo y el movimiento de las enormes factorías,
la vieja universidad de Deusto...
Conozco Sondica y Vizcaya.
También sé que en la Casa de Juntas de Guernica
no hay un documento escrito en euskera.
Y qué?
Si no hubiese sido por culpa de los hombres
hubiésemos hablado en euskera en este mundo industrializado.
Unamuno y sus congéneres hubiesen escrito en euskera,
se hubiese hablado en euskera en esos barcos,
se hubiesen ventilado en euskera los problemas del dinero en los bancos
el euskera y el ruido de las máquinas se hubiesen entremezclado en las factorías,
se hubiesen dado en euskera las lecciones en la universidad de Deusto,
se hubiesen enviado en euskera los mensajes a los aviones, en la Casa de Juntas de Guernica se hubiesen escrito en euskera los documentos
en las telefónicas hubiesen hablado en euskera las chiquillas vivarachas.
...................................
Al euskera no se le dió oportunidad,
no lo llevaron a la escuela, lo dejaron en casa realizando las faenas de casa.
Y, pero, amén,
en esta hora y aquí.
Como además de en un mundo industrial
estamos en una época de promoción de todo género,
nosotros pedimos también para el euskera
el acceso a todos los niveles sociales
por justicia.
II.
Qué?
Lo mismo nos da que esto sea en medio de este alboroto.
Ya sabemos que nos hemos despertado tarde y
por eso maldecimos el sueño.
En adelante lo despacharemos como un mal mortal
y nos cortaremos los párpados
para que su oscuridad no pueda jamás encontrar cobijo en nuestros ojos.
No importa si ahora no le importa el euskera al mundo
nos hemos puesto a cabar el viejo viñedo
mirando a aquella hora en que le va a interesar.
En este lugar oriental pega el barullo grande del frío viento contrario de las ciudades.
Pero cuando los hombres se deciden a sufrir
vencen a lo imposible:
del dolor acarrean el valor
y del anhelo pisoteado la vencedora libertad del espíritu.
Del pesimismo de los cobardes fabricaremos mangos para nuestra decisión
y de pedregal en pedregal iremos labrando la áspera realidad,
hasta que suceda que sea más opípara que los mismos sueños.
Viene a azuzarnos con agovio la necesidad de tener que llegar
y nuestro retrasado retraso es para nosotros un urgente imperativo.
Llegamos como una tardía mañana,
pero ahora es la mañana nuestra.
Bendice, Señor, este nuestro tardío día.
III.
Qué cosa nueva decís, oh profetas del rey?
Sabemos de memoria vuestros cantos que nos ensombrecen y nos oxidan.
Por qué hemos de ir con vosotros por el camino que nos conduce a la muerte?
si nosotros tenemos nuestra propia profecía de vida?
Un amargo vino que vosotros no lo tomáis en cuenta
ese mismo es para nosotros nuestra fuerza.
Mis oídos escucharán el euskera
y mi rostro se alegrará mirando a los que hablan en euskera.
Mis pies se esconden entre las flores de la esperanza
y mis vestidos están ya llenos de aroma.
La alegría me da descanso y mi valor
va elevándose como un roble joven.
Me ha despertado el amor y me he puesto en pié
y jamás me recostaré.
Bienaventurados los que creen en la vida
porque hallarán la vida que creen.
Los que lloráis dejad el llanto y daos cuenta de que todavía vivimos.
Vuestra lealtad se ha hecho un bello camino a seguir;
con vuestro recuerdo llenarán las copas
vuestros hijos e hijas
en las grandes fiestas del pueblo.
Les brindo la libertad a vuestros corazones, en contra de aquellos que pisan vuestra razón.
Llamo a los valientes y, en contra de la ruina,
les doy la razón a aquellos que ama al pueblo.
Sí. Tendremos por descanso la sombra de la parra de la justicia
y la bendición del Señor en los viñedos del pueblo.
IV.
Ya sé que os reís de mí,
que os habéis enfadado contra mí,
que me despreciáis.
Habéis oído mi voz,
y más quisierais que no hubiese hablado.
Pero aquí tenéis mi cara mirándoos
con la fuerza de la fuerza de la tierra que viene a mí de los pies para arriba.
Le he hablado al Señor desde Sentimamiñe
y desde el dólmen de Artzanburu.
Se ha apoderado de mí el aliento de los viejos
