Idazlanaren fitxa eta oharrak
Hasiera: Eguzki, beilegi,
Amaiera: Gorgomendi
Titulua/Ezkaintza: Tximeletaren balleta (MRN) + Tximeleta (VI. Literatur Lehiaketa + KON)
Iturri nagusia: LLO, 98. or.
Beste iturria(k): KON (1990-9) 7. or. + MRN: + AOB: 1
Argitarapen-urtea: 1990 (VI. Literatur saria.Oñati)
Gaia 1: Izadia
Gaia 2: Hitz-jokoa
Azpi-gaia: Izadia: Hegaztiak
Poesia / Prosa: Poesia
Hiztegia:
* “Beilegi = blondo, rubio” [Eta horren azpian beste hitz-zerrenda luze hau dakar]:
Bares = transparente, traslúcido
Jasa = garbo, aspecto
Txilibili = mariposa
Artazi = tijeras, pirueta
Klistada = guiño, parpadeo
Zilipurdi = voltereta
Pinpili = retozo, voltereta
Piri-para = incesantemente
Segail = airoso, grácil
Zauli = flexible, plegable
Zoli = resonante, llamativo
Pikar = moteado
Pirpil = elegante
Kilikari = titilante
Txiribiri = alocado
Lixfitin = inquieto, retozón
Txirimiri = fruslería
Filfil = ebullición suave
Irizigi = satisfecho, contento
Txibiltxori = mariposa
Txalupitxi = mariposa
Kilimusi = reverencia, saludo
Ñapurki = refinadamente
(AOB)
Testu-oharrak:
Olerki hau lau iturritan daukagu: A) Eskuzkoa, “Tximeletaren balleta” izeneko 28 orrialdeko liburuxkan (MRN), autoreak berak bereziki eskuz idatzian, sarrera gisa Marian Lizarralde adiskideari egindako eskaintza-testu eta guzti –artxibokoa fotokopia da, eta jatorrizkoa Marianena da–: “Marian / gizonarekin eta”; B) Makinazko testua (AOB-koa); C) VI. Literatur lehiaketa (Oñati) liburukoa; D) KON aldizkarikoa –seguruenik aurreko liburutik jaso zuen–.
Testua berdina da guztiz makinazkoan eta bi inprimatuetan. Eskuzkoan olerkia bakarrik dator. Makinazkoan, olerkiaz gain, Gandiagaren azalpena dator batetik, eskuz idatzia, olerkia zein kontestutan sortua den azaltzen duena; eta, bestetik, olerki hiztegitxoa, beste orrialde batean. Aldizkariak olerkia dakar soilik, baina beste ohar hau dakar olerkiaren azpian: “Zer nolako irakurketa egin duzu? Izan ere Gandiaga beraren esanetan ba omen ditu irakurtzeko hiru-lau era: ezkerretik eskuinera, goitik behera, lerroka... Aurkitu dituzu?”. Liburuak olerkiaren testua dakar soilik –hortik jaso dugu hemengoa–.
Olerkiaren eskuzko kopia ere berdina da oro har, aldaera txikiren bat edo besterekin; kortxeteen artean edota ohar zenbakituen bidez adierazi ditugu horiek.
Makinazko kopiako azalpena (eskuzkoa) eta hiztegia, dagozkien eremuetan jaso ditugu erregistro honetan.
(1) Eskuzkoan puntuarekin dago amaituta ahapaldi hau; eta bigarrena maiuskulaz hasita.
(2) Azken hitz hau “iñiribri” dago idatzita MRN-n; gainera honetara dago hor ebakita lerrotan ahapaldi hau:
“iriri
biriri
izkirimi
pinpliri paranpli
iñiribri”.
(3) Eskuzko jatorrizkoan “Aloñaz, ñapurki” dago idatzita lerro hau. Izan ere, Aloñan ikusi zuen nonbait “Tximeletaren balleta”, Mariani idatzitako olerkiaren eskaintza-testuan ageri denez. Gero, Literatur lehiaketarako aldatu zuen seguruenik izena, “Oñati” idatziz, “Aloña” izenaren ordez.
Ingurune-oharrak:
ik.: TXB-n, testuaren azkenean dakar: “Arantzazu, 1989”. Liburuxka hori “Bitoriano Gandiaga” dago sinatuta.
[I] Gandiagak berak dio nola sortu zuen olerki hau, horren azalpen txikia ematearekin batera: “Bi neska-mutikoren ama batek poesia bat erregala niezaiola eskatu zidan eta Tximeleta idatzi nion”. (Ik. AOB, olerkiaren testuarekin batera dagoen eskuzko testua; ik. gainera “Marian / gizonarekin eta” hasten den sarrera-olerkia). Izan ere, ama hori Marian Lizarralde zen, Oñatiko Udaleletxeko euskara-teknikaria; berari idatzitako eskaintza eta guzti dator MRN-ko kopia. Urte haietan, Oñatiko Udalak literatur lehiaketak antolatu ohi zituen eskolako neska-mutikoen artekoak eta helduen artekoak. Lehen saria sarritan irabazi izan zuten Arantzazuko mutikoek, Gandiagaren ikasleek. Arantzazuko ikastetxea itxi zuten urtean (1990) Gandiaga bera ere aurkeztu egin zen helduen lehiaketara hemengo olerki honekin –“Tximeleta”, tituluz, eta “Gorgomendi”, sinaduraz–; eta beste batekin batera lehen saria irabazi zuen. Lehiaketarako olerkiaren aurreko “Tximeletaren balleta” titulua aldatu egin zuen nonbait, “Tximeleta” soilik utziz.
Olerki honetan bakarrik erabili zuen Gandiagak “Gorgomendi” sinadura. Aloña mendiaren iparraldean dagoen gailurra da, Oñati herria oinean duela.
