Idazlanaren fitxa eta oharrak
Hasiera: Ez duzu alferrik erabiliko
Amaiera: egiazkoaren izen santua.
Titulua/Ezkaintza: Ez duzu alferrik erabiliko
Iturri nagusia: GBG, 24-27
Beste iturria(k): AOB: 3 (gaztelaniazkoa, Ik. “No tomarás en vano”) AOB: 2 (euskarazkoa: “Serioa da bake izena”)
Idazte-urtea: 1992-1999 (ik. azpian 'Ingurune-Oharrak': ik.)
Argitarapen-urtea: 2001 (GBG)
Gaia 1: Bakea
Dokumentu mota: Lib + Dakt + Esk
Poesia / Prosa: Poesia
Itzulpen-hizkuntza: Gaztelania
Itzultzailea: Bitoriano Gandiaga (bai?)
Testu-oharrak:
Olerki honen iturrien kontua katramilatu samarra da. Bizi zelarik ez zuen hau inon argitaratu nonbait Gandiagak. 2001. urtean GBG koadernoak argitaratu zuen; eta geroago (2003) JEB liburuak.
Hemen GBG-ko testua hartu dugu nagusitzat. Horren euskarazko jatorrizko testurik ez dugu aurkitu artxiboan; bai, ordea, gaztelaniazko itzulpena, eskuz idatzita: "No tomarás en vano"; baina hau ere ez da GBG-k argitaratukoa, berdin-berdina. GBG-k argitaraturiko olerkiaren euskarazko testu oso antzekoa —lehen partean— eta berdina —bigarren partean—, berriz, eskuz idatzita daukagu AOB-n: "Serioa da bake izena".
Badirudi honako historia eduki duela olerki honek: Aurrenik euskarazko "Serioa da bake izena" idatzi zuen; ondoren hori zerbait aldatu edota osatu egin zuen lehen partean —euskarazko testu hori, GBG-k originaltzat erabili zuena ez daukagu artxiboan—; ondoren hori gaztelaniara itzuli zuen: aurrenik zirriborroan —eta horixe da artxiboan daukagun "No tamarás en vano"—, eta gero zerbait aldatuta, inprimatzeko testuan —hori erabili zuen GBG-k, baina artxiboan ez daukagu—.
Beraz, olerki bakarra daukagu hemen: A) Ez duzu alferrik erabiliko" hasten dena, eta B) "Serioa da bake izena", aurrekoaren aldaeratzat har genezakeena, nahiz eta lehenagokoa izan. —JEB-k bi olerkitzat hartu zituen eta biak argitaratu, liburu berean—. Nagusitzat, beraz, lehenengoa hartu dugu.
Zeintzuk dira bien arteko aldeak? 1. A)-k lelo modukoa du olerkiaren hasieran eta bukaeran, B)-k ez duena; baina lelo horretako ideia badago hemen ere, beste era batera. 2. A)-n ahapalditan banatuta dago; B)-ko lerroak, berriz, denak bata besteari lotuta daude. 3. Olerkiaren lehen partean B) bertsioa neurri motzagoko lerrotan dago banatuta A) bertsioa baino. 4. Olerkiaren lehen partean bestelako aldaera puntual batzuk daude.
B) bertsioko aldaerak denak ohar zenbakituen bidez adierazi ditugu edota kortxeteen artean ipini.
(1) Ahapaldi hau ez dago B) bertsioan. GBG-n ahapaldien banaketa nahasita dago hasieran. GEP-k beste era batera banatu zituen hasierako horiek. Hemen, euskarazko jatorrizko testurik ezean, gaztelaniazko itzulpenaren banaketaren arabera banatu ditugu ahapaldi horiek, batez ere hasierako eta amaierako leloak errespetatuz.
(2) Honetara dago ahapaldi hau B) bertsioan:
"Serioa da bake izena
nolanahi erabiltzeko,
esanahi bera
ez du inondik
edozein bakek,
ez eta ere eragin bera".
(3) Ahapaldi hau honetara dator B) bertsioan:
"Baina bakea diogu
denok, deiadarka,
agian bakearen
izenpean adar
bihurridun interes
ilunak estaliz.
Agian jendea
engainatu nahian
edo zer diogun
ongi ez dakigula
gabiltza merke asko
oihukatzen bakea".
(4) Ahapaldi hau honetara dator B) bertsioan:
"Anaikoia eta
onbera da bakea".
(5) Ahapaldi hau honetara dago B) bertsioan:
Ene lagun horrek,
zein bihotzondotik,
nondik diozu bakea?
(6) Hemendik aurrera berdinak dira bi bertsioak, aldaera ortografiko txikiren bat eta lerroren bateko testu-aldaeratxoren bat kenduta.
(7) Lerro hau honetara dago B) bertsioan: "etzazula aipa bakerik inoiz"
(8) "lazki" hitza ez dago B) bertsioan.
(9) Lelotzat-edo dagoen hasierako ahapaldi hau ez dago B) bertsioan.
(10) AOB-ko eskuzko testuaren eta GBG-koaren artean aldaera txiki batzuk daude gaztelaniazko itzulpenean.
Ingurune-oharrak:
2001ean Donostiako Elizbarrutiak argitaraturiko "Garizumako hitzaldietarako lagungarriak" kuadernoan sartu zuen olerki hau, Gandiagaren beste hirurekin batera. Horietako bat 1992koa da eta beste bat 1999koa. Horregatik bi daten artekotzat jo dugu hemengo hau. Geroago Justizia eta Bakea. Poema eta otoitzak liburuxkan (2003) argitaratu zuen Arantzazu argitaletxeak (12-13 or.); hainbat jenderen eta bereziki Gandiagaren testuez osatuta dago liburua.
[I] Jainkoaren Hamar Aginduetako bigarren aginduaren oihartzuna du esaldi horrek.
