Idazlanaren fitxa eta oharrak
Hasiera: Inperioak / menpean gura zaitu, (1)
Amaiera: birlora begia.
Titulua/Ezkaintza: Erantzuiozu euskaraz [AOB]
Iturri nagusia: ABG, 99 (ABGZ, 53)
Beste iturria(k): AOB-B: 1 + Punto y Hora, 1986/II/14-21 + Argia, 1.092 (1986, otsaila 23) 44. or. + GOZA-1, A-027)
Idazte-urtea: 1970-1985 (ik. azpian 'Ingurune-Oharrak': ik.)
Argitarapen-urtea: 1986 (Punto y Hora + Argia)
Gaia 1: Euskara
Gaia 2: EHerria
Azpi-gaia: EHerria vs. inperioa
Dokumentu mota: Lib + Inpr + Dakt + Esk
Poesia / Prosa: Poesia
Musikatzailea: Pello Zabala (GOZA-1, A-027)
Kantaria: Pello Zabala (GOZA-1. A-027)
Sinadura: Bitoriano Gandiaga
Testu-oharrak:
Lehen aldikoz Punto y Hora de Euskal Herria aldizkarian argitaratu zuen olerki hau. Honela dio azpian: “Bitoriano Gandiagak letania gisa buruturiko poema. Argitaratu gabea”. Izatez, lehen ahapaldia litania moduan besteen ondoren errepikatzekotzat dago seinalatuta hor. Bestalde, ABG-ko beste hiru ahapaldiak bitan daude emanda aldizkarian.
AOB-n olerkiaren eskuzko bi kopia eta makinazko beste hiru aurki daitezke –makinazko lehen kopia ABGZ-koa bera da–. ABGZ-ko makinazko kopia AOB-ko eskuzko bigarrenarekin berdina da, eta bi ahapalditan dago banatuta olerkia –eskuzko bietan bezala–; baina ABG-k hirutan banatu zuen beste horietako bigarren ahapaldia, ABGZ-n eskuz markatuta dagoen bezala; Punto y Hora aldizkarikoan, berriz, bitan dago banatuta bigarren parte hori. Gainontzean eskuzko bigarrenekoaren [2] testua berdina da, kortxeteen artean markatu ditugun aldaerak kenduta; eskuzko lehenengoan [1], berriz, azken bi lerroak falta dira. Aipaturiko kopiez gain badago beste orrialde bat (ik. “Hutz dezagun indarra”), eskuz idatzia, non olerkiaren zirriborroa ageri baita.
Makinazko bigarren eta hirugarren kopiak geroagokoak dira nonbait: agian ABG argitaratu ondokoak? Dena dela, bestelako bidetatik joan ziren, batez ere egiturari dagokionez. Gainera, bigarrenean [2] eskuz aldatuta dago azken lerroa: “alaitu begia”. Makinazko hirugarren kopian [3], berriz, olerkiaren azken lerroa honetara dago: “ukan balentria”; lehen ahapaldiaren ebakiera, berriz, aski ezberdina da. Honetara:
“Inperioak
menpean gura zaitu.
Erantzuiozu euskaraz
aske zarela.
Nabarituko duzu,
erantzuiozu euskaraz,
aske zarela. Etzaitez geldi
giltza zertako duzu?
erantzuiozu euskaraz
aske zarela”
Dena dela, kopia horren gain eskuz seinalaturiko aldaketaren batzuk ere badaude. Bestalde, hirugarren kopia hori Punto y Hora aldizkarian argitaraturikoari hurbiltzen zaio berriro, errepika eta guzti, baina ezberdina da ahapaldien banaketan eta azken lerroan. Pello Zabalak poema hau musikatu zuenean ere ez zuen aldaera hori erabili, besteren bat baizik, ABG liburuan argitaraturikoaren azpian eman dugun moduan (GOZA-1, A-027), eta Punto y Hora aldizkarikoarekin berdina, ezberdintasun ortografikoren bat gorabehera. Dirudienez, eskuzko bi kopien ondoren makinazko besteren bat izan zen, ezagutzen ez duguna, eta Punto y Hora aldizkariak baliatu zutena, eta Pello Zabalak ere bai, musikatzeko.
Zeruko Argia aldizkariak, 1092. zenbakian (1986, otsaila 23, 44. or.), “Eritziak eritzi” sailean, Punto y Hora aldizkaritik jaso zuen olerki hau, baina azken sei lerroak kenduta.
(1) Eskuzko bigarren kopian [2] honetara dago lerro hau… “giltza eskuan duzu”; beste kopia idatzi guztietan, berriz, “giltza zertako duzu”. Argitaratuan “zertarako” jarri zuten.
(2) Goian aipatu dugunez, azken bi lerroak falta dira eskuzko kopietako batean; bestalde, azken lerroak honako aldaerak ageri ditu: “ukan balentria” (makinazko hirugarrenean [3], alaitu begia (makinazko bigarrenean [2]. Punto y Hora-koan eta musikaturikoan “birlora begia” dago, ABG-n bezala.
Ingurune-oharrak:
ik.: Olerki hau beraren osotasunean badirudi 1985ekoa izan daitekeela; data horixe baitakar makinazko kopietako batek. Eta horrela ABG-n “Eupadak” ataleko guztientzat ematen dituen daten barruan sartuko litzateke: 1985-1988. Hala ere, olerkiaren lehen ahapaldia aparteko paperean aurkitu dugu Gandiagaren artxiboan, eta 1970. urtekotzat jo dugu; inperioaren gaia ere garai hartakoa du batez ere Gandiagak.
Julen Urkizak, bere EBOB obran, “Inperioak” tituluarekin aipatzen du olerki hau.
Iruzkina:
"Inperioak". "Ez daukagu zertan euskara eskatu, egin egin behar dugu euskara. Euskara egin egingo bagenu, ez genuke zertan euskara eskatu. Euskara da euskaldunon nortasun agiri unibertsala. Oraindik ez zaie otu euskaldunei euskaraz erantzutea administrazioari. Ez da errebeldia, ohar dadila baizik bere gabeziaz, karentziaz.” (Bitoriano Gandiaga, ABG, 84).
